การประชุมวิชาการแผนกฉุกเฉิน: การดูแลผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองแบบเร่งด่วน
แผนกอุบัติเหตุฉุกเฉิน โรงพยาบาลขอนแก่นได้จัดประชุมวิชาการสำหรับหยาบาล แผนกฉุกเฉินในหัวข้อ “Stroke Fast Track and Nursing Care” เมื่อวันพุธที่ 25 มิถุนายน พ.ศ. 2568 ณ ห้องประชุมแผนกฉุกเฉิน ชั้น 1 โดยมีคุณปาริชาติ ศรีหาบุตร เป็นวิทยากร
ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับโรคหลอดเลือดสมอง
โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) คือภาวะที่เซลล์สมองถูกทำลายจากการที่หลอดเลือดสมองตีบ อุดตัน หรือแตก ทำให้เลือดไม่สามารถลำเลียงออกซิเจนและสารอาหารไปเลี้ยงสมองได้ ส่งผลให้สมองสูญเสียการทำงานและอาจเกิดอาการอัมพฤกษ์ อัมพาต หรือเสียชีวิตได้
โรคหลอดเลือดสมองแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก ได้แก่
โรคหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตัน (Ischemic Stroke): พบได้ประมาณ 80% ของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองทั้งหมด เกิดจากลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดสมอง (Cerebral Thrombosis) หรือมีลิ่มเลือดที่เกิดจากที่อื่นไหลมาอุดตันในหลอดเลือดสมอง (Cerebral Embolism)
โรคหลอดเลือดสมองแตก (Hemorrhagic Stroke): พบได้ประมาณ 13% เกิดจากภาวะเลือดออกในเนื้อสมอง (Intracerebral Hemorrhage) หรือเลือดออกในช่องใต้เยื่อหุ้มสมองชั้นกลาง (Subarachnoid Hemorrhage)
การประเมินและแนวทางการรักษา
การประเมินอาการโรคหลอดเลือดสมองเบื้องต้นสามารถใช้หลัก
BEFAST ได้
B (Balance): สูญเสียการทรงตัวอย่างกะทันหัน
E (Eyes): มองเห็นภาพซ้อนหรือมองไม่เห็นในตาข้างเดียว
F (Face): ใบหน้าเบี้ยวหรือตกไปข้างหนึ่ง
A (Arm): แขนข้างหนึ่งอ่อนแรงหรือตกเมื่อพยายามยกแขนทั้งสองข้าง
S (Speech): พูดไม่ชัด พูดลำบาก หรือพูดไม่ได้
T (Time): รีบโทรแจ้ง 1669 และนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที
การรักษาผู้ป่วยสมองขาดเลือด “เวลา” คือปัจจัยสำคัญที่สุด การรักษาในปัจจุบัน ได้แก่:
การให้ยาละลายลิ่มเลือด (rt-PA): สามารถให้ทางหลอดเลือดดำภายใน 4.5 ชั่วโมงหลังเกิดอาการ
การเปิดหลอดเลือด (Reperfusion): สามารถทำได้ภายใน 6 ชั่วโมงหลังเกิดอาการ ยิ่งเปิดหลอดเลือดได้เร็วเท่าไร ยิ่งช่วยลดอัตราการเสียชีวิตและความพิการได้มากขึ้น
ยาที่ใช้สำหรับผู้ป่วยในระบบ Stroke Fast Track คือ
Actilyse 50 mg โดยมีขนาดยาที่ใช้คือ 0.9 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม (สูงสุดไม่เกิน 90 มิลลิกรัม) และต้องมีการควบคุมความดันโลหิตอย่างใกล้ชิดก่อน ระหว่าง และหลังการให้ยา
สถิติที่น่าสนใจ
จากข้อมูลสถิติที่รวบรวม ณ วันที่ 18 ธันวาคม 2567 พบแนวโน้มจำนวนผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองในจังหวัดขอนแก่นเพิ่มสูงขึ้นตั้งแต่ปีงบประมาณ 2565 ถึง 2567 ก่อนจะลดลงเล็กน้อยในปี 2568 ในทางกลับกัน จำนวนผู้ป่วยที่เข้ารับบริการที่แผนกฉุกเฉินโรงพยาบาลขอนแก่นด้วยอาการโรคหลอดเลือดสมองกลับมีแนวโน้มลดลงอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ปีงบประมาณ 2565 ถึง 2568 (ข้อมูล ณ วันที่ 31 มีนาคม 2568)
บทบาทของพยาบาล
พยาบาลมีบทบาทสำคัญในกระบวนการ Stroke Fast Track ตั้งแต่การประเมินผู้ป่วยตามหลัก BEFAST การย้ายผู้ป่วยเข้าสู่โซน Fast Track การดูแลให้การพยาบาลเบื้องต้น เช่น เจาะเลือด, ตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (EKG 12 leads) ไปจนถึงการประสานงานเพื่อส่งผู้ป่วยทำ CT Brain, ให้ยา rt-PA ตามแผนการรักษา และประสานงานส่งต่อไปยังหอผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke Unit) หรือห้องผ่าตัดในกรณีที่จำเป็น
ปัญหาและความท้าทาย
ปัญหาสำคัญในการดูแลผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง ได้แก่ การขาดความรู้ความเข้าใจของประชาชนในการประเมินอาการตนเอง การที่ผู้ป่วยส่วนใหญ่เลือกเดินทางมาโรงพยาบาลเองแทนการใช้บริการการแพทย์ฉุกเฉิน และความยากในการวินิจฉัยในผู้ป่วยที่มีอาการไม่ชัดเจน